Kierownik Projektu:
dr hab. inż. Aldona Garbacz-Klempka, prof. AGH,

tel. 601 46 40 16,
agarbacz@agh.edu.pl

W historii cywilizacji opanowanie przez człowieka umiejętności obróbki metali zajmuje bardzo szczególne i istotne miejsce. Rozwój metalurgii i odlewnictwa stymuluje ważne przemiany społeczno–ekonomiczne, technologiczne i naukowe. Metale i stopy w pradziejach towarzyszyły człowiekowi jako surowiec do wyrobu przedmiotów o charakterze użytkowym i symbolicznym: broń, narzędzia a także ozdoby. Świadczyły one o zamożności i prestiżu właściciela, będąc równocześnie dowodem kunsztu artystycznego i wiedzy technicznej ich wykonawców.

Rozwój ośrodków metalurgicznych, które powstały na terenach zasobnych w złoża rud metali połączony z dużym zapotrzebowaniem na wyroby brązowe przyczynił się do rozwoju kontaktów handlowych i kulturowych pomiędzy często odległymi od siebie społecznościami. Doprowadziło to do znacznego ujednolicenia kulturowego Europy w trakcie trwania epoki brązu. Późna epoka brązu i początek epoki żelaza (XIII–VII wiek p.n.e.) w Wielkopolsce to najbogatszy źródłowo okres dla studiów nad wytwórczością brązowniczą. Przypada on na naszych ziemiach na czas rozwoju społeczności tzw. kultury łużyckiej, nazwanej tak w związku z odkryciami, jakich dokonano na terenie dzisiejszych Łużyc w drugiej połowie XIX wieku.

Analiza zabytków metalowych, a zwłaszcza badania pozostałości procesów technologicznych, jak formy i tygle, wymagają znajomości procesów produkcyjnych i charakteru materiału zarówno w stanie stałym, jak i w stanie ciekłym. Całościowa ocena produkcji jest możliwa jedynie po przeprowadzeniu szeregu badań o charakterze materiałoznawczym i technologicznym z zastosowaniem specjalistycznej aparatury.

Skomplikowana problematyka opisu dawnej technologii wymaga połączenia wiedzy specjalistów z zakresu archeologii, metaloznawstwa, inżynierii materiałowej, technologii produkcji odlewniczej, geologii, a także metod analitycznych jak mikroskopii optycznej i skaningowej, spektrometrii, rentgenografii, oraz wizualizacji 3D i symulacji komputerowych. Dlatego realizacją projektu zajmie się specjalnie utworzony zespół złożony z przedstawicieli wymienionych dyscyplin. Ze względu na zróżnicowany charakter materiału ze stanowisk archeologicznych, który obejmuje nie tylko zabytki metalowe, ale też żużle, tygle, formy gliniane i kamienne oraz pozostałości po wykańczaniu odlewu ważny jest nie tylko dobór zespołu naukowego, ale i odpowiedniej aparatury obserwacyjno–pomiarowej, a także dostępu do laboratorium technologicznego, specjalistycznego oprogramowania i baz danych.

Zespół przedstawicieli nauk ścisłych musi być świadomy kulturowej wartości badanego materiału i konieczności stosowania właściwych, często niekonwencjonalnych metod badań, głównie nieniszczących lub mikroniszczących, właściwego sposobu przygotowania materiału i interpretacji wyników, różniących się od wyników badań tworzyw współczesnych. Metody badań dobrano z uwzględnieniem rodzaju badanego materiału. Zakłada się wykonanie analiz w oparciu o: mikroskopię optyczną (OM), mikroskopię skaningową (SEM) z analizą składu chemicznego w mikroobszarze (EDS), spektroskopię fluorescencji rentgenowskiej (XRF) oraz rentgenografię cyfrową, badania mikrotwardości. Równocześnie do datowań radiowęglowych metodą 14C (AMS, LSC), zostaną przekazane próbki pochodzące z istotnych poznawczo kontekstów archeologicznych związanych z wytwórczością brązowniczą i z pochówkami określanymi w literaturze, ze względu na swoje wyposażenie, jako groby metalurgów. Dla pochodzących z nich materiałów osteologicznych zostaną wykonane analizy antropologiczne poszerzone o badania izotopowe (izotopy strontu) , których wyniki można będzie wykorzystać do określenia pochodzenia pochowanych w nich osób i weryfikacji koncepcji zakładającej wędrowny charakter tego rzemiosła. Dla zabytków kamiennych związanych z odlewnictwem zakłada się przeprowadzenie badań petrograficznych.

Rezultaty prowadzonych w ramach projektu badań będą miały wyjątkowe znaczenie dla rozważań nad zagadnieniami wymiany idei, wiedzy i towarów, procesem kształtowania się elit i struktur społecznych, początkiem wyodrębniania się zawodów i innowacyjnością pradziejowych wytwórców. Dzięki realizacji programu umożliwi także w przyszłości prześledzenie zmian jakie dokonywały się w brązownictwie na analizowanym obszarze na przestrzeni epoki brązu, od jej początków aż do pojawienia się nowego surowca metalowego, jakim było żelazo.